Besin Öğeleri

Besin Öğeleri: Yeterli ve dengeli beslenme, insanın vücut metabolizmasını çalıştırmak ve metabolizmanın devamlılığını sağlamak için tüketmiş olduğu gıdalardan ihtiyaç duyduğu enerjiyi ve besin öğelerini alabilmesi ile mümkündür. Yeterli ve dengeli beslenme vücudun ihtiyaç duyduğu besin öğelerine göre tüm gıda gruplarından uygun miktarlarda tüketilmesi ile mümkündür.

Vücudumuz gıdalardan basit olarak iki temel şey elde eder; enerji ve kimyasal madde. Enerji, hücrelerin dolayısıyla organların çalışması için gerekli olan şeydir. Kimyasal maddeler ise metabolizmanın çalışmasına yardımcı olan ara elemanlardır. Örneklersek; ısınmak için ateş yakmamız gerekir. Ateşin enerji, gıdanın odun olduğunu düşünelim. Odun yandığında ateş ortaya çıkacak (yani enerji) ve enerji ihtiyacımız karşılanacak. Ancak odunu yakabilmek için bir şeye daha ihtiyacımız bulunmakta, bir kıvılcım. Odunu yakmak için gerekli olan kıvılcımda vücudumuza aldığımız kimyasal maddelerdir. Yani kimyasal maddeler olmadan tek başına enerji, enerji olmadan tek başına kimyasal maddeler yeterli değildir.

Gıdalardan aldığımız ve vücudumuzun ihtiyaç duyduğu maddelerin tamamına besin öğeleri diyoruz. Gıdalardan temin ettiğimiz besin öğeleri şunlardır: 

1. Karbonhidratlar
2. Yağlar
3. Proteinler
4. Vitaminler
5. Mineraller
6. Su 

Bu besin öğelerinin bir bölümü vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi temin ederken diğer bölümü vücudun ihtiyaç duyduğu kimyasal maddeleri temin eder. Kimyasal madde sağlayan besin öğeleri aynı zamanda enerji vermezler ancak enerji veren besin öğeleri aynı zamanda bir kimyasal madde kaynağı olarak da vücut tarafından kullanılabilir.

Metabolizma; bir canlının yaşamını sürdürebilmesi için vücut içerisinde gerçekleşen tüm kimyasal olaylara, kimyasal tepkimelere verilen isimdir. İnsan; büyüme, gelişme, ısı üretimi, hareket ve üreme gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için gıdalar vasıtasıyla almış olduğu enerji ve kimyasal maddeleri metabolizmasında kullanır. Metabolizma, büyük moleküllü maddelerin küçük moleküllü maddelere parçalanmasını sağlayarak vücudun ihtiyaç duyduğu maddelerin temin edilmesini sağlarken, vücudun ihtiyacından fazla alınan bu maddeleri de daha sonra küçük moleküllerden büyük moleküler haline getirerek depolanmasını sağlar.

Besin öğeleri organik ya da inorganik maddelerdir. Organik olan maddeler; proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve vitaminlerdir. İnorganik olan besin öğeleri de mineraller ve sudur.

Küçük yapılı olarak gıdalardan doğrudan alınan besin öğeleri vücut tarafından hemen kullanılırlar ancak gıdalardan büyük moleküllü yapıda alınan besin öğeleri önce küçük moleküllü yapılara parçalanırlar. Büyük moleküllü besin öğeleri hiçbir zaman büyük yapıda vücut tarafından kullanılmazlar mutlaka küçük yapılara parçalanarak kullanılırlar.

Parçalanan büyük moleküllü yapıdaki besin öğelerinin bir bölümü vücudun enerji ihtiyacını karşılamak için kullanılırlar. Vücudun enerji ihtiyacını karşılamak için ihtiyaç duyduğu besin öğeleri; Proteinler, Karbonhidratlar ve Yağlardır. Vücudun metabolizmada kullanılmak üzere ihtiyaç duyduğu kimyasal maddelerde Vitaminler, Mineraller ve Su’dur. Vitaminler, mineraller ve su enerji vermezler.

Proteinler, karbonhidratlar ve yağlar metabolizma sırasında daha küçük yapılara parçalanarak enerji açığa çıkar. Açığa çıkan enerji vücut tarafından üç farklı amaç için kullanılabilir;

• Metabolizmada yeni kimyasal maddelerin oluşturulmasında (kimyasal enerji)
• Vücudun hareket ettirilmesinde (hareket enerjisi)
• Vücut ısısının korunmasında (ısı enerjisi)

Enerji veren besin öğelerinin her bir gramından vücut farklı miktarda enerji elde eder:

1 gr yağdan, 9 kilokalori (kcal)

1 gr proteinden, 4 kilokalori (kcal)

1 gr karbonhidrattan, 4 kilokalori (kcal)

Bu üç enerji veren besin öğesi dışında tüketmiş olduğumuz gıdalardan enerji elde edebildiğimiz bir madde daha vardır. Alkol. 1 gr alkolden vücudumuz 7 kilokalori (kcal) enerji elde etmektedir. Ancak alkol bir besin öğesi değildir. Çünkü metabolizmanın çalışmasında alkol görev almaz. Alkol yalnızca enerji elde edilebilen bir maddedir.

Şimdi vücudumuzun yani metabolizmamızın çalışabilmesi için ihtiyaç duyduğumuz altı besin öğesini detaylı bir şekilde inceleyelim. Bu besin öğelerini detaylı olarak öğrenmekte ki amacımız yeterli ve dengeli beslenme konusunun altyapısını oluşturan bilgileri edinebilmektir.